Silicose is een ernstige en progressieve longziekte waarbij bindweefselvorming optreedt ten gevolge van blootstelling aan kristallijn silica. Dit risico is al lang bekend, bijvoorbeeld bij mijnwerkers, bouwvakkers en werknemers in de metaal-, glas- en keramische industrie. Maar er zijn ook nieuwe situaties waarin de blootstelling hoog kan zijn, zoals bij het produceren en verwerken van kunstmatige steen (artificial stone).

Bij het verwerken van kunstmatige steen (artificial stone) worden kunstharsen gemengd met vulmiddelen zoals gemalen steen en zo ontstaat een materiaal dat erg geschikt is voor bijvoorbeeld keukenbladen. In Nederland wordt dit vaak composiet genoemd en het gevaarlijke is dat dit materiaal tot wel 90% kristallijne silica kan bevatten. Dit is veel hoger dan bij natuurlijke steen zoals marmer (3%) en graniet (30%). Voor het zagen en schuren van het materiaal zijn krachtige gereedschappen nodig en er komt veel stof bij vrij.
De afgelopen jaren is in verschillende publicaties alarm geslagen over het optreden van silicose bij mensen die composiet produceren en verwerken. Het gaat vaak om snel optredende klachten met een ernstig beloop bij relatief jonge mensen. Ook zijn er aanwijzingen dat de silicose bij hen nog kan verergeren na het staken van de blootstelling (León-Jiménez et al. 2020). Onderzoekers vrezen dat het materiaal wellicht leidt tot een grotere reactie in het lichaam en meer ontstekingseffecten. Wellicht speelt het feit dat composiet ook metaalsporen kan bevatten daarbij een rol.

Systematisch review
In 2019 verscheen een systematische review over de relatie tussen blootstelling aan composiet en silica en het optreden van silicose. Hierin zijn de op dat moment belangrijkste acht studies opgenomen, waarvan de eerste in 2011 in Spanje is gepubliceerd. De onderzoekers concluderen dat de klinische kenmerken van door composiet veroorzaakte silicose in grote lijnen overeenkomen met die van silicose in meer traditionele werksituaties. Opvallend is dat er nog weinig bekend is over de mate van blootstelling aan composiet. Ook lijken veel mensen zich bij de toepassing niet bewust van het risico bij blootstelling aan silica.


Anders dan bij natuursteen
Sindsdien zijn meer verontrustende artikelen verschenen waarin ook duidelijk wordt gemaakt wat de verschillen zijn tussen silicose door natuursteen en silicose door kunstmatige steen. Zo vergeleken Wu et al. 2020 18 patiënten met silicose door composiet met 63 patiënten met silicose door natuursteen die in 2018 de diagnose kregen. De mediane blootstellingsduur was veel korter voor de eerste groep: 6,4 jaar tegenover 29,3 jaar. Van de silicose-patiënten door composiet gingen er meer sterk achteruit in de periode van follow-up (6-12 maanden) en van hen was 38,9% kandidaat voor een longtransplantatie tegenover 3,2% van de silicose-patiënten door natuursteen. De sterfte was ook aanzienlijk hoger: 27,8% tegenover 0% tijdens de follow-up. De onderzoekers concluderen dat bij silicose door kunstmatige steen sprake is van een korte latentietijd, snelle progressie van klachten en afwijkingen en een hoge sterfte.

Preventie en management
Deze vorm van silicose moet worden voorkomen door de blootstelling terug te dringen. Dat kan door het gebruik van dit risicovolle materiaal te voorkomen, bijvoorbeeld door vervanging met veiliger alternatieven. Dat geldt ook voor de verwerking waarbij stofvorming moet worden verminderd met technische en organisatorische maatregelen. Het gebruik van goede persoonlijke beschermingsmiddelen is alleen een oplossing als andere maatregelen onvoldoende soelaas bieden.
Het European Network on Silica heeft een gids samengesteld met richtlijnen voor het gebruik van silica-houdende materialen. Periodiek onderzoek van blootgestelde werknemers wordt aangeraden en zou moeten bestaan uit een klachten- en symptomenvragenlijst, lichamelijk onderzoek, longfunctietesten en beeldvormend onderzoek. Wanneer de diagnose silicose wordt gesteld, moet de blootstelling worden gestaakt.

Bronnen
Leso, V., Fontana, L., Romano, R., Gervetti, P., & Iavicoli, I. (2019). Artificial Stone Associated Silicosis: A Systematic Review. International journal of environmental research and public health, 16(4), 568.
León-Jiménez, A., Hidalgo-Molina, A., Conde-Sánchez, M. Á., Pérez-Alonso, A., Morales-Morales, J. M., García-Gámez, E. M., & Córdoba-Doña, J. A. (2020). Artificial Stone Silicosis: Rapid Progression Following Exposure Cessation. Chest, 158(3), 1060-1068.
Wu, N, Xue, C, Yu, S, Ye, Q. Artificial stone‐associated silicosis in China: A prospective comparison with natural stone‐associated silicosis. Respirology. 2020; 25: 518– 524.
Hoy, RF, Chambers, DC. Silica‐related diseases in the modern world. Allergy. 2020; 00: 1– 13.