Overslaan en naar de inhoud gaan
Door redactie op 19-04-2021 - 16:46

In 2020 is door de COVID-19 pandemie in het werk veel veranderd. Vooral de dringende noodzaak voor veel werknemers om vanuit huis te werken zorgt ervoor dat de werkdagen zich inmiddels grotendeels online afspelen. Veel van de gebruikelijk vergaderingen en bijeenkomsten zijn vervangen door virtuele ontmoetingen via een van de vele online kanalen die tot onze beschikking staan.

Uit onderzoek blijkt dat veel mensen video-vergaderen prettig vinden omdat het minder tijd kost en meer efficiënt is dan de ‘normale’ vergaderingen waarbij iedereen in dezelfde ruimte aanwezig is. Maar er kleven ook nadelen aan de virtuele ontmoetingen. Zo blijkt het opvallend vermoeiend.

door Annet Lenderink

Zoom-moeheid, wat is dat?

Door de pandemie is sinds maart 2020 het gebruik van videovergaderingen explosief gestegen. Het zorgt er voor dat we ondanks het verplichte thuiswerken elkaar nog altijd kunnen spreken en dus kunnen samenwerken. Positief dus, al is inmiddels duidelijk dat er ook nadelen kleven aan al deze virtuele ontmoetingen. Zo blijkt het bijvoorbeeld opvallend vermoeiend en daarmee burgerde het begrip videovergadering-vermoeidheid of zoom-moeheid snel in. Met zoom-moeheid wordt verwezen naar de mate waarin mensen zich uitgeput en vermoeid voelen door het vaak of langdurig deelnemen aan videovergaderingen. 

Natuurlijk is Zoom niet het enige platform dat deze vermoeidheid veroorzaakt, maar de gebruiksstatistieken van Zoom geven wel een goed beeld van de exponentiele toename van het gebruik van video-vergaderen. Zo steeg het gebruik van Zoom van 10 miljoen dagelijkse gebruikers in december 2019 tot 200 miljoen in maart 2020 en 300 miljoen in april 2020. Het gebruik nam dus dertigvoudig toe (Iqbal, 2020).

Naar Zoom-moeheid is inmiddels wel enig onderzoek gedaan en vanuit verschillende invalshoeken wordt gezocht naar een verklaring voor het feit dat vergaderen via video zoveel vermoeiender lijkt te zijn dan deelnemen aan een ‘normale’ vergadering. Een van de mensen die hier al vaker over heeft gepubliceerd is Jeremy Bailenson, professor en directeur van het Virtual Human Interaction Lab van de Stanford University in de Verenigde Staten. Hij geeft vier mogelijke verklaringen voor zoom-vermoeidheid: toegenomen cognitieve belasting bij deelnemers, overmatig staren op korte afstand, beperkte bewegingsmogelijkheden en constant jezelf in beeld zien.

Verbaal en non-verbaal communiceren

Menselijke communicatie ontstaat door een verfijnde samenwerking van verbale en non-verbale factoren. Hierdoor begrijpen mensen elkaar vaak al door een blik of een miniem handgebaar. Dit uitgebalanceerd samenspel van spreken, gebaren, bewegingen en timing noemt men synchronie en het is zo basaal dat baby's het al doen vanaf hun eerste dag. Bij digitaal contact ontbreekt echter veel non-verbale communicatie wat het moeilijk maakt om lichaamstaal te interpreteren. Het is bijvoorbeeld moeilijk om als spreker te zien of je gehoor nog naar je luistert bij gebrek aan non-verbale feedback. Om een zelfde mate van communicatie te bereiken via Zoom is dus moeilijker en dit betekent dat we verbaal en non-verbaal veel bewuster signalen moet verzenden en opmerken bij anderen. We moeten luider spreken en nadrukkelijker kijken om de subtiele hints op te pikken en dat kost energie.

Bij video-vergaderen is door technische redenen vaak sprake van een minuscule, maar voor de hersenen merkbare vertraging in het geluid. Hierdoor lopen beeld en geluid niet volledig synchroon en dat ervaren hersenen als vermoeiend. Ook worden we thuis vaak sneller afgeleid, bijvoorbeeld door huisgenoten of doordat het mogelijk is zonder op te vallen je met andere dingen bezig te houden (telefoon, ander scherm etc.) 

Elkaar aanstaren

Onderzoek laat zien dat naarmate mensen dichter bij elkaar moeten staan (bijvoorbeeld in een lift), ze het hoofd buigen en afwenden en proberen anderen niet recht in het gezicht te kijken. Elkaar van dichtbij aanstaren voelt onprettig en dat gaat ook op voor virtuele gezichten. Maar bij video-vergaderen is het juist de norm om mensen van dichtbij te zien en in de ogen te kijken. Je zit meestal recht voor de camera en vaak dichtbij zodat je gezicht duidelijk in beeld is. Zo komen bij deze videocontacten gezichten binnen de afstand van zo’n 60 cm die mensen nog prettig vinden: je persoonlijke ruimte. Praat je met één persoon, dan is het alsof die te dichtbij komt en je in het gezicht staart en dat ervaar je als vervelend. Bij een rooster van negen of twaalf mensen kijken alle de deelnemers tijdens de zoommeeting je recht in de ogen wanneer ze allemaal naar het scherm kijken. Zo staren we elkaar aan en ons lichaam reageert hierop, ook omdat het verschilt van een normale vergadering waar het zelden voor komt dat alle anderen je blijven aanstaren. 

Minder bewegen en zelf in beeld

Vergeleken met een gewone vergadering is de bewegingsruimte tijdens een videovergadering kleiner. Om zichtbaar te blijven, moet je voor je camera blijven en dat betekent doorgaans dat je voor je scherm moet blijven zitten. Omdat in Zoom en andere video-vergaderinstrumenten ook het beeld van je eigen camera wordt weergegeven, kijk je ook jezelf aan. Het is of je de hele vergadering in de spiegel kijkt en dat is een vreemde situatie. Omdat jezelf zien onbewust leidt tot jezelf evalueren, kan dat leiden tot stress. Veel mensen hebben er dan ook een hekel aan en het kan je stemming negatief beïnvloeden. Uit het beperkt beschikbare onderzoek hiernaar, blijkt dat vrouwen hier meer last van zouden hebben dan mannen. 

Minder beloning en hogere kosten

Onze hersenen maken bij alles wat we doen een afweging tussen beloning en kosten. Als de beloning groter is dan de kosten zorgt activatie van dopamine in de hersenen voor meer motivatie, energie en alertheid. Met name sociale interactie is sterk gerelateerd aan beloning en maakt naast dopamine ook oxytocine vrij, een hormoon dat onder meer een gevoel van verbondenheid stimuleert. Uit onderzoek met functionele MRI is bekend dat face-to-face contacten de beloningscentra in de hersenen veel meer stimuleren dan virtuele contacten. Vooral oogcontact is belangrijk om je met een ander verbonden te voelen en die persoon aardiger te vinden. Oogcontact met één persoon is lastig via video omdat je in de camera moet kijken. Bij video-vergaderen zijn doorgaans te veel mensen in beeld om dat mogelijk te maken. Virtueel contact geeft dus minder beloning en kost meer zoals hierboven is aangegeven. Dus wellicht ervaren onze hersenen de relatieve kosten van video-vergaderen als hoger en valt de beloning tegen. Dit kan mentale vermoeidheid bevorderen.

Zoom-moeheid beperken

Inmiddels wordt zoom-moeheid serieus genomen en zijn er adviezen om het te beperken. Zonder volledig te kunnen zijn, hier een aantal van de adviezen ter preventie: 

  • Beperk video vergaderingen tot 25 of 50 minuten en neem een pauze tot de volgende. Beweeg in de pauze.
  • Neem af en toe een mini pauze van het scherm en kijk even uit het raam of in de verte
  • Voorkom afleiding en andere dingen doen: sluit alle andere schermen, leg je telefoon weg
  • Wees expressiever. Als je het met iemand eens bent, toon dat dan ook duidelijk
  • Zet zo mogelijk het beeld van jezelf uit
  • Ga niet te dicht op het scherm zitten en kies een achtergrond die niet afleidt
  • Zet je video af en toe uit wanneer je niet praat en ga even bewegen 
  • Vraag je af of de videovergadering écht nodig is. Er zijn andere alternatieven om te overleggen. Bij een één-op-één gesprek kan je beter kiezen voor een telefoongesprek, dat is minder vermoeiend. Of stuur een e-mail, dat werkt even goed. 
  • Maak virtuele sociale evenementen optioneel

Bronnen

  1. Iqbal, M. (2020). Zoom revenue and usage statistics (2020). Business of Apps. https://www.businessofapps.com/data/zoom-statistics/ 
  2. Morris, B. (2020). Why does zoom exhaust you? Science has an answer. Wall Street Journal, March, 27.
  3. Bailenson, J. N. (2021). Nonverbal Overload: A Theoretical Argument for the Causes of Zoom Fatigue. Technology, Mind, and Behavior, 2(1).
  4. Lee, J. (2020). A neuropsychological exploration of zoom fatigue(link is external). Psychiatric Times.
  5. Fosslien, L., & Duffy, M. W. (2020). How to combat zoom fatigue. Harvard Business Review, 29.