Ziek door zeswaardig Chroom?

Wat is Chroom? Hoe kun je aan chroom worden blootgesteld? Welke effecten op de gezondheid kan Chroom hebben? Hoe groot is de kans op longkanker door zeswaardig Chroom (Cr 6+)? Hoe lang na blootstelling is chroom nog in het lichaam aantoonbaar? Wat kan het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten doen bij de problemen rond zeswaardig Chroom?

Deze en andere vragen worden in een TOXFaq beantwoord. Chroom is een stof waar veel over bekend is, maar de toxicologische literatuur is vaak moeilijk toegankelijk. In deze ToxFAQ worden de meest gestelde vragen (FAQs, frequently asked questions) over chroom behandeld. De meest gestelde vragen op een rij:

Wat is Chroom?
Chroom is een zwaar metaal dat voorkomt in gesteente, planten, dieren en de bodem. Het komt vooral voor als  driewaardig (Cr3+) en zeswaardig (Cr6+) Chroom. Er bestaan chroommijnen in Zuid Afrika, India, Kazachstan, Turkije e.a. Chroom is reuk- en smaakloos.
Driewaardig Chroom (Cr3+) is een essentieel sporenelement dat een rol speelt in de suikerstofwisseling bij de mens. Het is bestanddeel van allerlei voedings- en genotsmiddelen (fruit, groenten, noten, dranken, vlees en tabaksrook).
Zeswaardig Chroom (Cr6+)  is een toxische stof met corrosieve, kankerverwekkende en mogelijk reprotoxische effecten. Het komt vrij bij verbranding van fossiele brandstoffen, chroomijzer-productie, galvaniseren, leer- en houtbehandeling, kleurstoffen en afvalverbranding . Wanneer zeswaardig Chroom in contact komt met organisch materiaal wordt het gereduceerd tot driewaardig Chroom.

Hoe kun je aan Chroom 6+ worden blootgesteld?
Chroom 6+ wordt o.a. gebruikt voor de productie van kleurstoffen, pigmenten, verchromen, leerbewerking en houtconservering. Bij het verchromen, coaten met chromaat-houdende verf, chroompigment productie en lassen en snijden van roestvast staal (rvs) kan beroepsmatige blootstelling aan Cr6+ plaatsvinden. RVS bevat meer dan 10,5% Cr dat bij verhitting als Cr6+ vrijkomt.
De huidige onrust rond zeswaardig chroom houdt verband met de toepassing van chromaat-houdende verf, die onder meer bij defensie gebruikt is. De pigmenten chroom trioxide (chromic acid), zink chromaat, barium chromaat, calcium chromaat, natrium chromaat en strontium chromaat hebben goede anticorrosieve eigenschappen en hechten goed aan aluminium. Vliegtuigen en tanks zijn vaak behandeld met chroomhoudende coatings. Er zijn inmiddels alternatieve vliegtuigcoatings ontwikkeld.
Chroom6+ kan worden opgenomen via inademing van damp en stofdeeltjes. Dit kan in de lucht komen als aerosol bij het spuiten of bij branden of schuren van gecoat materiaal. Ook kan het worden opgenomen via de mond door het zogenaamde finger-shunt effect bij gebrekkige hygiëne of via de huid bij huidblootstelling. Inademing is de belangrijkste blootstellingsroute

Welke effecten op de gezondheid kan Chroom 6+ hebben?
De effecten van blootstelling aan toxische stoffen worden bepaald door de hoogte, duur en aard van de blootstelling. Bij chroom6+  gaat het om corrosieve, kankerverwekkende en mogelijk reprotoxische effecten. Samengevat:

  • Ademhalingsstelsel: neusirritaties, neusseptumperforaties, ademhalingsproblemen, hoest
  • Immunologische effecten: allergische reactie van luchtwegen (astma) of huid (contactallergie)
  • Maag-darmkanaal: irritatie/ maagbloeding na hoge inname via de mond
  • Reproductieve effecten: bij proefdieren aangetoond; bij mens mogelijk
  • Kanker: verhoogd risico op longkanker en kanker van neus- en neusbijholtes


Hoe groot is de kans op longkanker door zeswaardig Chroom?
Er zijn veel studies gedaan naar longkanker bij chroom6+-werkers: In een overkoepelende studie (meta-analyse) van 49 studies  van chroom 6+-werkers (Cole, Rodu, 2005) werden 2454  gevallen van longkanker gevonden, terwijl er 1741 werden verwacht. Als daarbij de rookgewoontes in acht werd genomen bleef een verhoogde kans van 20% over. Dit vertalend naar de situatie in Nederland waarbij 1: 15 mannen longkanker ontwikkelt, betekent het dat zonder blootstelling aan chroom6+  10 van 150 mannen longkanker krijgt; bij chroom6+ werkers is dit  12 van 150. Chroomwerkers in de bestudeerde groepen waren mannen die in de chromaatproductie, galvaniseerbedrijven en vliegtuigspuiterijen hadden gewerkt onder slechte omstandigheden, fulltime, 20-40 jaar achtereen. Bij lagere blootstelling is de kans in evenredigheid kleiner.
Het  mechanisme van de kankerverwekkende eigenschappen van Cr6+ is niet helder. Door cel-beschadiging van chroom zouden vrije radicalen kunnen ontstaan met DNA-beschadiging die tot kanker zou kunnen leiden. Waarom alleen kanker van de long en kanker van de neus(bij)holtes door Cr6+ontstaan kan samenhangen met het feit dat neus en longen als eerste bij beroepsmatige blootstelling met Cr6+ in contact komen.

Bestaat er kans op miskramen door werk met Chroom6+?
Bij proefdieren (hamsters en ratten) die chroom trioxide (Cr6+) kregen toegediend via het voedsel werd een verminderde vruchtbaarheid, lager geboortegewicht en verminderde botvorming van de nakomelingen gevonden. Vanwege het voorzorgprincipe is op basis van deze bevindingen (in dierproeven) zeswaardig chroom geklasseerd als verdacht reprotoxisch bij de mens (mogelijke voor de vruchtbaarheid schadelijke effecten of schade aan het ongeboren kind). Studieresultaten bij mensen waren niet eenduidig: in één studie werden méér miskramen bij vrouwen van roestvrijstaal (rvs)-lassers gevonden; bij herhaald onderzoek bij een andere grote groep rvs-lassers werd dit verband niet gevonden. Omdat rvs-lassers ook met o.a. nikkel en mangaan werken is de relatie met chroom niet scherp. Theoretisch is de kans op miskramen door Chroom6+ dus mogelijk, maar niet aangetoond bij mensen.

Hoe lang na blootstelling is Chroom nog in het lichaam aantoonbaar?
Na opname van zeswaardig Chroom (Cr6+) in de maag of in de longen wordt het omgevormd tot het minder giftige driewaardig chroom (Cr3+).  Als Cr6+ in de bloedbaan komt, wordt het door de rode bloedlichaampjes opgenomen en omgevormd tot Cr3+. Zo’n 60% van het opgenomen Cr6+ verlaat binnen een dag als Cr3+ het lichaam, de rest komt eerst in andere weefsels als lymfeklieren en beenmerg terecht en wordt later via de nieren uitgescheiden. Na de eerste dag wordt dagelijks een minder grote hoeveelheid uitgeplast. Kleine hoeveelheden chroom komen in de haren en nagels terecht. Maar bepaling van chroom in haar  is geen betrouwbare methode van biomonitoring, omdat bij analyse geen onderscheid kan worden gemaakt tussen het chroom dat in het haar is opgenomen en chroom dat als stof in het haar is terechtgekomen. De bepaling van Chroom in de urine is wel een goede maat voor de inwendige blootstelling bij chroomwerkers, maar alleen kort na de blootstelling (bij voorkeur binnen 24 uur). Omdat Chroom ook via de voeding in het lichaam komt en het zeswaardig Chroom als driewaardig Chroom het lichaam verlaat is enkele dagen na beroepsmatige blootstelling niet goed te onderscheiden wat de bron van blootstelling was (door werk of via de voeding). Dit maakt biomonitoring om chroomblootstelling in het verleden te bepalen onmogelijk.

Medisch onderzoek bij werken met Cr 6+?
Bij werkers met Cr6+ is regelmatige controle van chroom in de urine een goede manier om de actuele inwendige blootstelling te controleren. Screening op vroege ziekteverschijnselen is mogelijk wat betreft long- en huidafwijkingen (longfunctieonderzoek en huidinspectie) en kan overwogen worden. Screening op longkanker is niet zinvol: röntgenonderzoek geeft een te hoge stralingsbelasting en ook CT-scans worden routinematig  niet aanbevolen, zelfs niet bij screening van hoog-risicogroepen als zware rokers en asbestwerkers.

Waar kan ik betrouwbare informatie over Cr 6+ vinden?
Betrouwbare bronnen van informatie over gezondheidsrisico’s van stoffen zijn vaak openbare rapporten van overheden of instellingen die achtergrondinformatie voor wet- en regelgeving opstellen. Een probleem is dat deze rapporten vaak vol staan met medisch-wetenschappelijke termen die voor niet ingewijden lastig te interpreteren zijn. Onderstaande bronnen zijn gebruikt om de vragen te beantwoorden:

 

Is Zeswaardig Chroom erger dan Asbest?
Sommige toxicologen doen deze bewering in de pers, maar de basis hiervoor is nogal wankel: het is niet gebaseerd vergelijking van toxiciteit, maar op een vergelijking van de grenswaarden: bij een grenswaarde van Cr6+ van10µg/m3 worden 1-6 extra gevallen van longkanker per 1000 manlijke werkenden verwacht, uitgaande van een arbeidsleven lang deze hoeveelheid inademen (SCOEL, 2004). Bij de onlangs verlaagde grenswaarde van de asbestsoort chrysotiel van 0,002 vezels/ml  worden 4 extra gevallen van longkanker en mesothelioom per 100.000 werkers verwacht (Gezondheidsraad, 2013). De huidige normen voor asbest zijn strenger dan die voor Cr6+ is daarom de conclusie. Blootstelling aan asbest heeft veel meer sterfte veroorzaakt dan blootstelling aan Cr6+ , maar asbestblootstelling heeft ook op veel grotere schaal plaatsgevonden. De vergelijking tussen Cr6+ en asbest is weinig productief: beide zijn carcinogene stoffen waaraan blootstelling geminimaliseerd moet worden. Overigens worden normen steeds aangepast en blijft discussie over veilige blootstellingsnormen bestaan.

Wat kan het NCvB doen bij de problemen rond zeswaardig Chroom?
Als kenniscentrum op het gebied van gezondheidseffecten van werk kan het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten adviseren over de risicocommunicatie en gezondheidsbewaking. Er kan voorlichting gegeven worden over de gezondheidsrisico’s met desgewenst counseling van werkenden met vragen over mogelijke werk-gerelateerde gezondheidsproblemen.
Bij aansprakelijkheidskwesties kan in opdracht van werkgever en werknemer een expertise naar de waarschijnlijkheid van een causaal verband tussen de blootstelling en de gezondheidsproblemen worden gedaan.  Hiertoe zal een protocol worden ontwikkeld.

Meer info:

  • De term TOXFaq is geleend van de Amerikaanse overheidssite ATSDR (Agency for Toxic Substancies & Disease Registry); voor veel industriële chemicaliën is op deze site compacte en meer uitgebreide toxicologische informatie te vinden http://www.atsdr.cdc.gov/toxfaqs/tf.asp?id=61&tid=17
  • Cole P, Rodu B. Epidemiologic studies of chrome and cancer mortality: a series of meta-analyses.Reg Tox Pharm. 2005;43:225–231.
  • SCOEL. Recommendation from the Scientific Committee on Occupational Exposure Limits: Risk assessment for Hexavalent Chromium. SCOEOL/SUM/86 December 2004
  • Gezondheidsraad. Asbest: Risico’s van milieu- en beroepsmatige blootstelling.Den Haag: Gezondheidsraad, 2010; publicatienr. 2010/10