Het NCvB heeft twee nieuwe registratierichtlijnen uitgebracht: een voor de ziekte van Lyme en een voor Q-koorts. De richtlijnen bieden de bedrijfsartsen handvatten die helpen in de afweging of er wel of niet sprake is van een beroepsziekte. De richtlijn Lyme bevat daarnaast aanbeveling voor preventie van de ziekte.

Beide ziekten hebben zich in korte tijd definitief genesteld in Nederland. Bij ruim een kwart van de beoefenaars van aan tekenbeten hoog blootgestelde beroepen zijn antistoffen tegen de Borrelia bacterie aangetoond. De verwachting is dat de komende jaren ook het aantal chronische Q-koorts infecties fors zal stijgen.

Ziekte van Lyme
De ziekte van Lyme is een infectieziekte veroorzaakt door de spirocheet Borrelia burgdorferi sensu lato, die op mensen kan worden overgedragen door een beet van een besmette teek. Het aantal gevallen van lymeziekte neemt gestaag toe. De oorzaak kan liggen in een toename van het aantal teken door klimaatverandering. Ook is het publiek alerter op het voorkomen van de ziekte. Teken komen vooral voor in groene, bosrijke gebieden en zitten vooral in hoog schaduwrijk gras en dode bladeren onder of in de buurt van bomen en struiken. Ongeveer vijftien procent van de teken is besmet met de  Borrelia bacterie.

Medisch beeld
De ziekte van Lyme kan een groot palet aan klachten veroorzaken. De ernst daarvan is afhankelijk van het stadium (vroeg, laat of chronische) en verspreiding door het lichaam (lokaal of gedissemineerd). Er kan een groot aantal orgaansystemen worden aangedaan, variërend van alleen de huid tot systemisch (gewrichten, zenuwstelsel, hart-vaten etc.).

Omvang van de problematiek
Er is sprake van een tekenbeet wanneer een teek zich heeft vastgebeten in de huid. Naar schatting loopt ruim een miljoen mensen per jaar een tekenbeet op en van die groep ontwikkelen circa 25.000 mensen een erythema migrans (EM): een cirkelvormige huidafwijking.

Wijze van besmetting
De besmetting vind plaats door een beet van een besmette teek. Een tekenbeet kan overal op het lichaam voorkomen, maar vooral op warme vochtige plekken zoals onder de oksels, in de liezen, de knieholtes en de bilspleet. Bij mannen die werkzaam zijn in de bos- en natuursector worden vooral (circa zestig procent) tekenbeten rond het kruis en de liezen gezien.

Werkgerelateerde blootstelling
Ten aanzien van de werkende populatie wordt uitgegaan van een tekenbetenincidentie van 41 per 100.000, waarbij er bij 25-30% van de groenwerkers en beoefenaren van andere hoog blootgestelde beroepen, antistoffen  in het bloed aantoonbaar zijn tegen de Borrelia bacterie.

Vaststellen beroepsziekte volgens het 6-stappenplan
Bij het vaststellen van een beroepsziekte is het dan ook zaak dat stap-voor-stap te doen aan de hand van het 6-stappenplan. De eerste stap is dat er eerst duidelijkheid moet zijn over de diagnose ‘ziekte van Lyme’ en die diagnose moet op een juiste wijze tot stand komen. Dit is gemakkelijk als er sprake is van een erythema migrans, aansluitend aan een tekenbeet. Hiervoor is er geen specifieke expertise noodzakelijk en ook een bedrijfsarts kan in dit geval de diagnose stellen. Moeilijker wordt het als er sprake is van een gedissemineerde infectie. Vaak is er dan sprake van een minder eenduidig medisch beeld en een blootstelling langer geleden in de tijd. Daarbij is het belangrijk dat de bedrijfsarts zich realiseert dat alleen de aanwezigheid van antistoffen tegen de Borrelia onvoldoende grond is voor het stellen van de diagnose. Vervolgens moet de blootstelling in kaart worden gebracht. Meestal zal dat een historische blootstelling zijn waarbij het belangrijk is klachten te situeren op een tijdslijn, al dan niet in relatie tot de blootstelling.

In de nieuw verschenen NCvB-richtlijn Ziekte van Lyme worden handvatten gegeven die de bedrijfsarts kunnen helpen met de afweging of er wel of niet sprake is van een beroepsziekte en preventieve aanbevelingen om besmetting te voorkomen.

Q-koorts
Q-koorts is een zoönose en wordt veroorzaakt door Coxiella burnetii bacterie. Tot 2007 kwam Q-koorts sporadisch voor in Nederland, met gemiddeld 17 (1-32) gerapporteerde humane acute Q-koorts infecties per jaar. Dit beeld veranderde in 2007 na de uitbraak in het Noord Brabantse dorp Herpen. In 2009 was het aantal acute Q-koorts gevallen opgelopen tot 2354, wat te maken had met de intensieve geiten veehouderij.

Medische beeld
Een chronische Q-koorts infectie uit zich vooral in een ontsteking van de hartkleppen en bloedvaten. Daarnaast kan er ook sprake zijn van langdurige vermoeidheidsklachten.

Omvang van de problematiek
Door het massaal ruimen en vaccineren van geiten is het aantal acute Q-koorts infecties weer teruggekeerd tot het niveau van voor 2007. In de tussentijd zijn er circa 100.000 mensen besmet geraakt. Uit de literatuur is bekend dat daarvan 1-5% een chronisch ziektebeeld ontwikkelen. Dit betekent dat in de komende jaren rekening gehouden moet worden met een forse toename van chronische Q-koortsgevallen en het Q-koorts vermoeidheidssyndroom.

Wijze van besmetting
De besmetting vind plaats door de lucht. De Coxiella burnetii bacterie kan zich, afhankelijk van de windrichting, over vele kilometers verspreiden.

Werkgerelateerde blootstelling
De klassieke werkgerelateerde risicogroepen zijn mensen die met geiten en schapen werken zoals geitenboeren en dierenartsen. Maar ook incidenteel blootgestelden kunnen besmet worden, bijvoorbeeld een postbode of elektricien die een besmette geitenboerderij heeft bezocht.

Vaststellen beroepsziekte volgens het 6-stappenplan
Door het ingrijpen van de overheid komt acute Q-koorts nagenoeg niet meer voor in Nederland. Omdat er tijdens de Q-koorts uitbraak vele tienduizenden mensen besmet zijn geraakt, wordt er voor de komende jaren rekening gehouden met een forse stijging van het aantal chronische Q-koorts infecties. Omdat het gaat om een historische blootstelling is het zaak om aan de hand van het tijdstip, het klinische beeld, de werkanamnese en de aard van de blootstelling vast te stellen of er sprake is geweest van een relevante werkgerelateerde blootstelling. In de nieuw verschenen NCvB-richtlijn Q-koorts worden hiervoor handvatten gegeven die de bedrijfsarts kunnen helpen met de afweging of er wel of niet sprake is van een beroepsziekte.