Screening op OPS: zinvol of niet?
Door het terugdringen van de blootstelling aan oplosmiddelen is de ziekte OPS (Organo Psycho Syndroom) in Nederland duidelijk op z'n retour. In bijgaande figuur is deze teruggang van het aantal nieuwe gevallen te zien. De cijfers komen van de beide Solvent Teams in Amsterdam en Enschede. Door deze gunstige ontwikkelingen kan men zich afvragen of screening op OPS nog wel nodig en nuttig is.
Figuur 1: Aantal vastgestelde CTE/OPS gevallen per jaar in Nederland 2005-2016
Screening op OPS: voordelen
Door de ziekte OPS in een vroeg stadium op te sporen, kan verergering worden voorkomen. In een vroeg stadium van OPS verdwijnen de klachten als de blootstelling wordt geminimaliseerd. Op zich is het dus goed om screening op OPS te doen bij werken met oplosmiddelen. Omdat sommige mensen gevoeliger zijn voor het krijgen van OPS dan anderen, is naast het meten van oplosmiddelenconcentraties screening op OPS belangrijk.
Om vroege gevallen van OPS door oplosmiddelen op te sporen zijn door TNO screeningsmethodes ontwikkeld. Deze methodes zijn gebruiksvriendelijk en relatief goedkoop.
- Vragenlijstonderzoek: NSC-60 (neurotoxic symptom checklist-60): een vragenlijst met 60 items met vragen over onder andere afwezigheid/geheugenproblemen, slaapstoornissen, stemmingsveranderingen, lichamelijke klachten.
- Computertest NES (neurotoxic evaluation system): op een computer met een aangepast toetsenbord worden hersenfuncties als reactietijd-taken en cijfer-geheugentaken getest. De testassistent moet in de buurt blijven voor eventuele vragen en na afloop moeten de meetgegevens worden opgeslagen en voor analyse worden verstuurd naar TNO. Bij afwijkende uitslag zal de bedrijfsarts de resultaten bespreken en zo nodig doorverwijzen naar één van beide Solvent Teams. Als er sprake is van een depressie of andere aandoening, kan het nodig zijn dit eerst te behandelen vóór doorverwijzing.
Het lijkt vanzelfsprekend dat de testassistent en de bedrijfsarts terzake kundig zijn; helaas is dat door de commercialisering van de arbodiensten en de vele personeelswisselingen in de arbodiensten niet altijd het geval. Een aandachtspunt bij de afspraken met de arbodienst dus!
Screening op OPS: nadelen
Er zitten echter ook nadelen aan de screening op OPS. Dit komt vooral omdat de testen niet specifiek voor OPS zijn. Afwijkende scores op de NSC-60 komen ook voor als iemand, om wat voor reden dan ook, niet lekker in z'n vel steekt. Verminderde concentratie en verminderde reactietijden op de NES-test kunnen ook door depressies en allerlei andere aandoeningen worden veroorzaakt. Als bij afwijkende scores op de testen automatisch uitgebreid verder onderzoek wordt gedaan, kan dat leiden tot onzekerheid voor de patiënt en tot allerlei (onnodig) medischonderzoek.
Wanneer screenen?
De vóór- en nadelen tegen elkaar afwegend wordt aanbevolen de screening op OPS te beperken tot mensen die een relevante blootstelling aan oplosmiddelen hebben. In de schildersbranche is het routinematig screenen op OPS afgeschaft nu de blootstelling geminimaliseerd is. Bij onderhoudsschilderwerk worden binnenshuis geen oplosmiddelrijke producten meer gebruikt, waardoor de blootstelling minder dan tien procent van de MAC-waarde bedraagt. Bij een dergelijk lage blootstelling worden geen nieuwe gevallen van OPS meer verwacht. Wel is afgesproken dat schilders met klachten via de arbodienst op OPS kunnen worden onderzocht.
Hoewel in de verf- en drukinktindustrie de blootstelling aan oplosmiddelen de laatste jaren flink is gedaald, komen in de productieafdelingen nog vaak concentraties voor waarbij de ontwikkeling van OPS niet kan worden uitgesloten. In de verf- en drukinktindustrie is de laatste drie jaar bij vier productiemedewerkers OPS geconstateerd. In alle gevallen was sprake van een hoge blootstelling, vooral in de periode vóór 1995. Vanuit de Solvent Teams adviseren we door te gaan met screening op OPS zolang de concentraties oplosmiddelen op de werkplek niet onder de tien procent van de samengestelde MAC-waarde zijn gedaald.